Varikosel, testisi çevreleyen venöz yapının genişlemesi sonucu ortaya çıkan ve doğuştan gelen bir damar anomalisidir. Bu durum yaşın ilerlemesiyle birlikte artış gösterir ve sperm yapım bozukluğuna yol açabilir. Toplumda en sık 20-30 yaş arasındaki erkeklerde %16-25 oranında görülen varikosel, ilerleyen aşamalarda testis boyutlarında azalma ve testosteron yapımında bozukluğa neden olabilir. Bazı hastalarda sperm bozukluğunun yanı sıra testis ve kasık bölgesinde ağrılar da gözlemlenebilir. Özellikle kısırlık şikayeti ile başvuran erkeklerin %35-40'ında varikosel teşhisi konulmaktadır. Varikosel vakalarının %98'i sol tarafta, %2'si ise sağ tarafta meydana gelir. Bu durumun sol tarafta daha yaygın olmasının nedenleri arasında sol toplardamarın boşaldığı yere dik açı yapması, daha uzun olması, sağ testisin daha aşağıda ve sarkık yapıda olması, sol toplardamardaki kapakçıkların yetersiz olması ve kanı ileriye gönderememesi sayılabilir. Artan kanlanma ve damar yapısının bozulması testiste ısı artışına ve dokuda oksijenlenme bozukluğuna yol açar. Böbreklerden ve böbrek üstü bezlerinden gelen zararlı atıkların birikmesi sonucu spermler üzerinde hareketlilik bozukluğu, sperm sayısında azalma ve sperm yapısında bozulmalar meydana gelir. Bu etkilerle spermiogramda sperm sayısında azalma ve sperm yapısında bozulmalar gözlemlenir. Leydig hücrelerinin artmasına rağmen testosteron üretiminde azalma olabilir.

Varikosel vakalarının çoğunda herhangi bir belirti görülmeden ilerleme kaydedilir ve başka bir hastalık değerlendirilirken tesadüfen belirlenir. Ancak bazı hastalarda ağrı ile birlikte kendini belli edebilir. Testiste çekilme hissi meydana gelebilir ve bu durum ayakta dururken ve sıcak dönemlerde damarların belirginleşmesiyle elle sicim şeklinde hissedilebilir. Bu hastalar testislerindeki ele gelen damarları fark ederek doktora başvurabilir. Hastalara elle yapılan muayene ile rahatlıkla teşhis konulabilir. Bazı durumlarda doppler ultrasonografi çekilebilir. Hastaların tamamında 3 gün süren cinsel perhizin ardından sperm tahlili yapılmalı ve sperm sayısı, şekilleri ve hareketliliği araştırılmalıdır. Bu tetkik sonucunda hastalarda %70 oranında spermlerde azalma ve şekil bozukluğu belirlenebilir. Hastaların çoğunda kısırlık belirlenir. Kısırlığı olan, ağrı yakınması olan ve testisleri küçülen hastalara cerrahi tedavi önerilir. Tedavi yapılması için varikoselin sperm değerlerinde bozulmaya yol açması gereklidir. Ergenlik çağına girmemiş adolesan erkeklerde testislerin küçülmesi dikkate alınarak ameliyat önerilmektedir.

Varikosel teşhisinde en önemli yöntem fiziki muayenedir. "Kord" adı verilen ve testise giden damar ve sinir yapısı elle muayene edilerek varikosel tanısı konur. Muayene sırasında hastaların öksürtülmesi ve ıkınma eylemi sonrasında karın içi basıncı arttığında genişleyen damar yapısı belirlenir. Ikınma ile belli olan varikosel "grade 1", ayakta ıkınma ile belirlenen "grade 2", dışarıdan gözle görülen damar yapısı ise "grade 3" olarak tanımlanır. Muayene sırasında tam bir belirleme yapılamazsa doppler ultrasonografi uygulanır. Teşhisi yapılan varikoselin tedavisi yalnızca ameliyatla yapılır. Çocuk sahibi olan evli hastalar takip altına alınır. Hastanın ağrısı varsa, sperm hücresinin sayısında ve kalitesinde düşüklük olursa, testis boyu küçülmüşse ameliyat gerekli olur. Kasık bölgesinden açılan küçük bir kesiyle yapılan ameliyatta, testisi drene eden venler bağlanır. Son derece kolay olan ameliyat sonrasında hastaların hastanede yatmasına gerek kalmaz. Ameliyatın ardından 3 ay içinde hastalardaki sperm üretimi düzelmeye başlar. Hastaların ameliyattan sonra 3-6 ay içinde sperm tetkiki yapılmalıdır.

Varikosel tedavisinde cerrahi müdahalenin yanı sıra, bazı yaşam tarzı değişiklikleri ve destekleyici tedavi yöntemleri de önerilebilir: